Γεωργαντή Άννα, Ψυχολόγος

Φάρκωνας Νικηφόρος , Κοινωνιολόγος

1.    Η έννοια της Αυτορρύθμισης και η Σημασία της

Η αυτορρύθμιση είναι  η ικανότητα που βοηθά τους ανθρώπους να διατηρούν την ηρεμία τους και να προσαρμόζονται στις συνεχείς προκλήσεις της ζωής. Είναι εκείνη η ικανότητα που τους επιτρέπει να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις τους και τη συμπεριφορά τους, βοηθώντας την μετάβαση τους  σε μία νέα κατάσταση με υγιή τρόπο. Όταν οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με άγχη, συγκρούσεις ή στιγμές έντασης, η αυτορρύθμιση τους δίνει την ικανότητα να αντιδρούν με σύνεση, να παραμένουν συγκεντρωμένοι και να διατηρούν την ψυχική τους ισορροπία. Αντί να παρασυρθούν από τα συναισθήματά τους ή τις εξωτερικές πιέσεις, εκείνοι που έχουν καλλιεργήσει αυτήν την ικανότητα μπορούν να παραμένουν ήρεμοι και αποφασιστικοί, ανεξαρτήτως των συνθηκών (Στασινούλας, 2020).

2.     Σχέση Αυτορρύθμισης με Συναισθηματική Νοημοσύνη και Ψυχική Ανθεκτικότητα

Η αυτορρύθμιση συνδέεται στενά με τη συναισθηματική νοημοσύνη και την ψυχική ανθεκτικότητα. Σύμφωνα με τον Goleman (2011), η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει την ικανότητα των ανθρώπων να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Επίσης, τους βοηθά να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων και να ανταποκρίνονται με ενσυναίσθηση. Η αυτορρύθμιση είναι το κομβικό χαρακτηριστικό που επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να ελέγχουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις, αποτρέποντας την υπερβολική ή ακατάλληλη εκδήλωση συναισθημάτων. Αυτή η ικανότητα, σε συνδυασμό με τη συναισθηματική νοημοσύνη, συμβάλλει στην ψυχική ανθεκτικότητα, δίνοντας τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αντέχουν τις δυσκολίες και να προσαρμόζονται ευέλικτα σε διαφορετικές αλλά και απαιτητικές καταστάσεις. Η αυτορρύθμιση καθιστά τους ανθρώπους πιο ικανούς να αντιμετωπίζουν το άγχος και τις συγκρούσεις με εποικοδομητικό τρόπο, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη μιας ισχυρής και ανθεκτικής προσωπικότητας.

3.    Η Σημασία της Αυτορρύθμισης στη Συναισθηματική Υγεία

Ένα άτομο που δεν διαθέτει επαρκείς ικανότητες αυτορρύθμισης συχνά καταλήγει σε αντιδράσεις υπερδιέγερσης ή υποδιέγερσης, οι οποίες εκδηλώνονται με εκρήξεις θυμού, έντονο άγχος, συναισθηματική ακαμψία ή ακόμη και απομόνωση. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι απλώς ακατάλληλες ή αναποτελεσματικές αλλά ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρές διαταραχές στις προσωπικές σχέσεις ή να εντείνουν τις δυσκολίες στην εργασία και στην κοινωνική ζωή. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι με υψηλή ικανότητα αυτορρύθμισης καταφέρνουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να επιλύουν τα προβλήματα με ευελιξία και ψυχραιμία. Οι ίδιοι,  είναι σε θέση να ανακάμψουν γρήγορα από απογοητεύσεις και να παραμείνουν εστιασμένοι στις θετικές τους προοπτικές (Gross, 2015).

Η αυτορρύθμιση δεν αφορά μόνο τη διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων, αλλά και την ικανότητα να εκφράζουμε και να βιώνουμε θετικά συναισθήματα με έναν υγιή και ισχυρό τρόπο. Το άτομο που μπορεί να αναγνωρίσει και να εκφράσει τις επιθυμίες και τα όνειρά του, χωρίς να καταπνίγεται από τις φοβίες του ή να εξαρτάται από εξωτερικές πηγές αποδοχής, είναι πιο ισχυρό ψυχικά. Επομένως, η αυτορρύθμιση δεν περιορίζεται σε μια απλή ικανότητα περιορισμού των συναισθημάτων, αλλά αφορά και την ανάπτυξη της συναισθηματικής ωριμότητας (Salovey & Mayer, 1990).

4.    Στρατηγικές Αυτορρύθμισης: Από τη Θεωρία στην Πράξη

Η εκμάθηση της αυτορρύθμισης δεν είναι μια διαδικασία που συμβαίνει από μόνη της. Οι στρατηγικές αυτορρύθμισης είναι τεχνικές που μπορούμε να μάθουμε και να αναπτύξουμε με στόχο να βελτιώσουμε την ψυχική μας ευελιξία και ανθεκτικότητα. Υπάρχουν τέσσερις βασικές στρατηγικές που ενσωματώνουν τις πιο αποτελεσματικές τεχνικές αυτορρύθμισης: αυτοαξιολόγηση, αυτό-ομιλία, καθορισμός στόχων και αυτοενίσχυση (Κοκκίνου, 2021).

Η αυτόαξιολόγηση ή αυτοπαρατήρηση περιλαμβάνει την ικανότητα να παρατηρούμε με προσοχή τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, προκειμένου να κατανοήσουμε τις αιτίες των αντιδράσεών μας. Είναι μία στρατηγική που προϋποθέτει μια ενσυνείδητη προσπάθεια να παρατηρούμε τις σκέψεις μας και να αξιολογούμε τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Με την εξάσκηση αυτής της στρατηγικής, το άτομο αποκτά την ικανότητα να διακρίνει τις αρνητικές σκέψεις και τις συναισθηματικές αντιδράσεις πριν αυτές μετατραπούν σε υπερβολικές ή επιζήμιες συμπεριφορές.

Η αυτό-ομιλία αποτελεί μια ισχυρή στρατηγική. Η εσωτερική φωνή μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση ή να μας αποδυναμώσει. Αντί να επιτρέψουμε στις αρνητικές πεποιθήσεις να επηρεάσουν την ψυχική μας κατάσταση, μπορούμε να τους αναμορφώσουμε με θετικές και ενισχυτικές σκέψεις. Για παράδειγμα, αντί να λέμε «Δεν μπορώ να το κάνω», μπορούμε να επαναλάβουμε «Θα το καταφέρω, και θα μάθω από την εμπειρία» (Κοκκίνου, 2021).

Ο καθορισμός στόχων είναι μια στρατηγική που ενισχύει την αίσθηση ελέγχου και επιτυχίας. Σύμφωνα με μελέτες του Bandura (2012), η θέσπιση συγκεκριμένων, μετρήσιμων και επιτεύξιμων στόχων ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την ψυχική ανθεκτικότητα. Όταν έχουμε σαφείς στόχους, καθορίζουμε τη «διαδρομή» μας και μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις επιτυχίες μας καθ' όλη τη διάρκεια της πορείας.

Η αυτοενίσχυση αποτελεί μια θεμελιώδη στρατηγική που συνδέεται άμεσα με την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της εσωτερικής μας κινητοποίησης. Σύμφωνα με τον Skinner (2015), η αυτοενίσχυση είναι σημαντική για την ενίσχυση των θετικών συμπεριφορών και την επιβεβαίωση των επιτευγμάτων μας. Είτε πρόκειται για τη βράβευση ενός μικρού στόχου, είτε για την ενίσχυση ενός αποτελεσματικού τρόπου διαχείρισης του άγχους, η αυτοενίσχυση ενδυναμώνει την προθυμία να συνεχίσουμε τις προσπάθειες και να επενδύσουμε στην προσωπική μας εξέλιξη.

5.    Αυτορρύθμιση και Σχέσεις: Επιπτώσεις στην Κοινωνική και Συναισθηματική Ζωή

Η ικανότητα αυτορρύθμισης επηρεάζει άμεσα και τις κοινωνικές σχέσεις. Όταν ένα άτομο καταφέρνει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του και να αντιδρά με προσαρμοστικότητα στις δυσκολίες, ενισχύει τη σύνδεσή του με τους άλλους και αποφεύγει την υπερβολική αντιπαλότητα ή τις συγκρούσεις. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με υψηλή αυτορρύθμιση είναι πιο ικανά να δημιουργούν και να διατηρούν υγιείς, σταθερές σχέσεις (Brackett et al., 2011). Αυτή η ικανότητα για συναισθηματική ισορροπία διευκολύνει την επικοινωνία, μειώνει τις παρεξηγήσεις και ενισχύει τη συνεργασία σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Αλώστε, τις κρίσεις πρέπει να τις μετουσιώνουμε σε συνεργασία και συν εξέλιξη.

Η ανάπτυξη της αυτορρύθμισης σε νεαρές ηλικίες είναι κρίσιμη, καθώς αυτό το στάδιο αποτελεί τη βάση για τη συναισθηματική ωριμότητα. Τα παιδιά και οι έφηβοι με ανεπτυγμένες δεξιότητες αυτορρύθμισης έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι κοινωνικά προσαρμοστικά και να αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις προκλήσεις που τους θέτει η ζωή (Zinsser et al., 2013). Ωστόσο, όπως υποδεικνύουν οι μελέτες, η αυτορρύθμιση παραμένει μια δυνατότητα που μπορεί να ενισχυθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αν και με αυξανόμενη δυσκολία καθώς μεγαλώνουμε.

6.    Συμπεράσματα και Προοπτικές

Η αυτορρύθμιση είναι κρίσιμη για την ψυχική υγεία και την κοινωνική ευημερία. Ενισχύοντας την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας, μπορούμε να επιτύχουμε μια ισχυρότερη αίσθηση ευημερίας και να ενισχύσουμε τις κοινωνικές μας σχέσεις. Ενδεχομένως, αυτή η διαδικασία να είναι πιο εύκολη στα πρώτα στάδια της ζωής, αλλά, με τη συνεχιζόμενη εξάσκηση και την κατάλληλη καθοδήγηση, μπορεί να ενισχυθεί και στην ενήλικη ζωή, διαμορφώνοντας πιο προσαρμοστικά και ευέλικτα άτομα σε κάθε ηλικία.

                                                   Βιβλιογραφία

Bandura, A. (2012). Self-Efficacy: The Exercise of Control. W.H. Freeman and Company.

Brackett, M. A., Mayer, J. D., & Salovey, P. (2011). Emotional Intelligence and Its Relation to Everyday Behaviour. Personality and Social Psychology Bulletin, 37(5), 780-792. https://doi.org/10.1177/0146167211404163

Gross, J. J. (2015). Emotion Regulation: Current Status and Future Prospects. Psychological Inquiry, 26(1), 1-26. https://doi.org/10.1080/1047840X.2015.993429

Goleman, D. (2011). Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ (10th anniversary edition). Bantam Books.

Κοκκίνου, Κ. Ε. (2021). Αυτορρύθμιση στη πρώιμη παιδική ηλικία: τρόποι μέτρησης και παρέμβασης για την ενίσχυσή της (Master's thesis).

Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional Intelligence. Imagination, Cognition, and Personality, 9(3), 185-211. https://doi.org/10.2190/DUGG-P24E-52WK-6CDG

Στασινούλας, Ε. (2020). Ο ρόλος των συμπεριφοριστικών τεχνικών της θετικής και αρνητικής ενίσχυσης και της ενσυνειδητότητας στην αυτορρύθμιση της μαθησιακής διαδικασίας των ενηλίκων.

Skinner, B. F. (2015). Science and Human Behavior. Free Press.

Zinsser, K. M., Denham, S. A., & Curby, T. W. (2013). Emotional Competence in Early Childhood: Links to School Readiness. Early Education and Development, 24(6), 809-832. https://doi.org/10.1080/10409289.2013.750229