Το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων “ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ” είναι ένα από τα 75 Κέντρα Πρόληψης που λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα και είναι εγκεκριμένος φορέας για την υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας  . Το Κέντρο Πρόληψης ασχολείται με την εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης που απευθύνονται στον γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στην σχολική κοινότητα, σε γονείς, εκπαιδευτικούς, παιδιά και εφήβους . Κύριος στόχος των δράσεων μας είναι η υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης που αποσκοπούν στη σωματική, ψυχική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου και στην επίτευξη του ευ ζην, μέσω της ανάδειξης και ενίσχυσης των λειτουργικών στοιχείων της προσωπικότητας του ατόμου, της ενίσχυσης και αναδόμησης των βασικών κοινωνικών θεσμών (οικογένεια, εκπαιδευτική κοινότητα, γειτονιά, κοινωνικές ομάδες κ.α.), και  της ορθής και έγκυρης πληροφόρησης για τις εξαρτησιογόνες ουσίες και για το εν γένει πρόβλημα της εξάρτησης. Τέλος, αρκετά χρόνια  τωρα η Αστική εταιρεία ΄΄Ιπποκράτης΄΄, πρωτοπορεί εμπλουτίζοντας το έργο της με νέες καινοτόμες  δράσεις  προαγωγής και προάσπισης της υγείας όπως ο Εθισμός στο Διαδίκτυο,( Υλοποίησε σημαντική ερευνα για τις ψηφιακές εξαρτήσεις)  ο Σχολικός εκφοβισμός , η Παραβατικότητα ,(και εδώ σημαντικές έρευνες και θεωρητικές μελέτες) αλλά και προγράμματα περί το ευ ζειν και κοινωνείν , παραγωγική μνήμη , αγροφιλία, τοποφιλία, αισθητική του τοπίου , είναι μερικά από τα θέματα που μας απασχολούν για την διαμόρφωση ενός νέου πολιτιστικού προτάγματος.

Κυρίες και κύριοι

Η οικογένεια είναι ο πρωταρχικός θεσμός συγκρότησης του ανθρώπου σε ομάδα. Πρόκειται για ένα ισχυρό δεσμό μεταξύ των μελών της στον οποίο τα μέλη της βιώνουν μια βαθιά αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα. Η διαχρονικότητα του θεσμού της οικογένειας έγκειται στην ανθρώπινη ανάγκη να καλυφτούν βασικές βιολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές του ανάγκες.

________________________________________Στην διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας  ο θεσμός της οικογένειας αλλάζει και εξελίσσεται διαρκώς, όπως συμβαίνει άλλωστε και με κάθε ζωντανό οργανισμό. Οι διάφορες κοινωνικοοικονομικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές, πολιτικές αλλαγές της ανθρωπότητας διαποτίζουν διαρκώς τον θεσμό της οικογένειας, επηρεάζοντας και μεταλλάσσοντας διαρκώς την δομή και την σύσταση του. Ωστόσο η ιστορία του θεσμού αυτού δείχνει πως η οικογένεια αναπτύσσει συνεχώς ανθεκτικότητα μπροστά σε κάθε κρίση και αλλαγή της κοινωνίας των ανθρώπων.

Η οικογένεια αποτελεί μια διαχρονική αξία αφού μετουσιώνεται σε εργαστήρι ζωής όπου επιτρέπεται η διαιώνιση και η επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως έχει αντέξει και υφίσταται στο πέρασμα της ανθρώπινης ιστορίας μέχρι και σήμερα.

Η ελληνική οικογένεια άφησε πίσω της την διευρυμένη πατριαρχική οικογένεια στα τέλη της δεκαετίας του 70΄, περνώντας σιγά σιγά στην σύγχρονη πυρηνική οικογένεια. Ωστόσο στις μέρες μας η οικογένεια καλείται ξανά να αλλάξει την μορφή της βιώνοντας σε αυτή την φάση μια μεγάλη αποσταθεροποίηση, αβεβαιότητα και ασάφεια η οποία βρίσκει την σύγχρονη οικογένεια σε κρίση.

 Περισσότεροι εργένηδες, λιγότεροι γάμοι, περισσότερα διαζύγια, άρα και περισσότερες μονογονεϊκές οικογένειες, περισσότερες γεννήσεις εκτός γάμου, συγκατοίκηση εκτός γάμου, σύμφωνα συμβίωσης, άτεκνα ζευγάρια, ομόφυλα ζευγάρια… Η παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια χάνει διαρκώς έδαφος.

Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι η πολυπληθέστερη ομάδα νοικοκυριών στην Ελλάδα σήμερα είναι τα μονοπρόσωπα. Απαρτίζονται από ένα άτομο, άνδρα ή γυναίκα, νεαρό, ώριμο ή ηλικιωμένο, που κατέληξε ή επέλεξε να ζει μόνο. Τα μονοπρόσωπα νοικοκυριά αποτελούν το 31% του συνόλου των νοικοκυριών και αυξήθηκαν κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat. Οχι, δεν ακολουθούν τα ζευγάρια με παιδιά, αυτά βρίσκονται στην τρίτη θέση. Επονται τα ζευγάρια χωρίς παιδιά (25,2% το 2017 από 24,1% το 2007). Τα ζευγάρια με παιδιά αποτελούν το 21,9% των νοικοκυριών (από 23,2% το 2007). Τέταρτα στη σειρά (15,7%) είναι, πάντα σύμφωνα με τη Eurostat, τα νοικοκυριά με ενηλίκους χωρίς παιδιά, του αντίθετου και του ίδιου φύλου, που συμβιώνουν…

Ένας  σηµαντικός παράγοντας, που συντελεί στην αλλαγή της δοµής της οικογένειας, είναι η παρατεταµένη οικονοµική ύφεση της χώρας µας, µε την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια που τη συνοδεύουν. Παρατηρούµε ότι ολοένα και περισσότεροι νέοι είτε επιστρέφουν στην πατρική τους οικογένεια, καθώς αδυνατούν να ανταπεξέλθουν µόνοι τους οικονοµικά, είτε καθυστερούν να φύγουν από αυτήν, ακόµη και αν έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους. Η δυσκολία τους να βρουν εργασία, καθώς και το υψηλό κόστος ζωής, τους κρατά δέσµιους στην οικογενειακή εστία, αναβάλλοντας επ’ αόριστο τα όνειρά τους για τη ζωή και το µέλλον τους. Η συµβίωση αυτή όµως ενέχει κινδύνους που αφορούν αµφίπλευρα γονείς και ενήλικα παιδιά, όπως περαιτέρω επιβάρυνση του οικογενειακού προϋπολογισµού, εντάσεις και προστριβές στις µεταξύ τους σχέσεις, αυξηµένο στρες, σχέσεις εξάρτησης, κ.ο.κ.

Στις δε περιπτώσεις όπου ο ένας ή και οι δύο γονείς είναι άνεργοι, η δυσφορία που διαχέεται στην οικογένεια επηρεάζει αρνητικά τις οικογενειακές σχέσεις, διαταράσσει τις ισορροπίες ολόκληρου του οικογενειακού συστήµατος, ενώ επιδρά αρνητικά στην ψυχική υγεία όλων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, αρκετές φορές, παρατηρούνται κρούσµατα ενδοοικογενειακής βίας και κατάχρησης ουσιών, ενώ τα ποσοστά θνησιµότητας και αυτοκτονιών στους άνεργους άνδρες εµφανίζονται να είναι τρεις φορές υψηλότερα από ότι στους εργαζόµενους (Γιωτάκος, 2010).

«Αν η ελληνική κοινωνία δεν έχει εκραγεί σε αυτήν την πρωτοφανή κρίση, οφείλεται στο γεγονός ότι η ελληνική οικογένεια λειτουργεί. Προσφέρει ικανοποιητικές σχέσεις και στοργή. Παράλληλα, είναι ένας κόσμος με αντιφάσεις, ένας χώρος ταραχώδης», 

Μέσα σε αυτή την αποσταθεροποίηση που βιώνει η οικογένεια οι γονείς καλούνται να μεγαλώσουν και να αναθρέψουν με το καλύτερο δυνατό τρόπο τα παιδιά τους.

Οι αλλαγές που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο δυσκολεύουν τους γονείς να πατήσουν σε ένα σταθερό και δοσμένο έδαφος. Η κρίση, που υφίσταται ο κόσμος μας, δεν είναι όμως μόνο οικονομική αλλά και πολιτισμική, πνευματική κι αξιακή.

Οι γονείς, περισσότερο από ποτέ, αναζητούν να ενημερωθούν και να επεξεργαστούν καλύτερα θέματα που αφορούν την καθημερινότητά τους σε σχέση με τα παιδιά τους, έτσι ώστε να ασκήσουν αποτελεσματικά τον μοναδικό και απαιτητικό τους ρόλο.

Η ενημέρωση και η κατανόηση των αναγκών των παιδιών σε κάθε στάδιο ανάπτυξης τους, συντελεί στην καλύτερη επικοινωνία, στην επίλυση συγκρούσεων μέσα στην οικογένεια και στην αντιμετώπιση δυσκολιών αλλά και συμπτωμάτων που μπορεί να εμφανίσει κάποιο μέλος του υποσυστήματος των παιδιών μέσα στην οικογένεια.

Η καλύτερη γνώση σε θέματα που αφορούν τον γονικό ρόλο προσφέρει ασφάλεια στους γονείς για το πώς θα αντιμετωπίσουν την καθημερινότητά των παιδιών τους και γενικά τα προβλήματα που προκύπτουν εντός και εκτός της οικογένειας.

Μέσα από την διαδικασία στην οποία εισέρχεται ο γονιός για να πλησιάσει το παιδί του, να το ακούσει, να τον στηρίξει, να του μάθει να ακούει και να σέβεται πρωτίστως τον ίδιο του τον εαυτό και έως επέκταση και τους άλλους γύρω του, διεξάγεται παράλληλα και μια διεργασία όπου ο ίδιος ο γονιός κατανοεί και φροντίζει καλύτερα τον ίδιο του τον εαυτό. Για την ακρίβεια δεν μπορούμε να μιλάμε για φροντίδα παιδιών όταν ο γονιός έχει αφρόντιστα τα δικά του εσωτερικά θέματα.

Δεν υπάρχουν ικανοποιημένα παιδιά, εάν οι γονείς δεν παίρνουν ικανοποίηση από την ζωή τους.

Δεν υπάρχουν χαρούμενα παιδιά, εάν οι γονείς δεν χαίρονται ταυτόχρονα με τις όποιες καθημερινές προκλήσεις και δυσκολίες της ζωής τους.

Δεν υπάρχουν οριοθετημένα παιδιά, εάν οι γονείς δεν έχουν καταφέρει να βάζουν όρια πρωτίστως στον ίδιο τους τον εαυτό και κατ’ επέκταση και στους γύρω τους.

Δεν υπάρχουν ήρεμα παιδιά εάν οι γονείς ζούνε ως θυμωμένοι ενήλικες, ματαιωμένοι από την λήθη των προσωπικών τους επιθυμιών στην ζωή.

Η μεγάλη πρόκληση για έναν γονέα στο μεγάλωμα ενός παιδιού είναι πως μέσα από το παιδί του καλείται να δει, να παραδεχθεί και να αντιμετωπίσει εν τέλει τα δικά του εσωτερικά, άλυτα αδιέξοδα που ως ενήλικας φέρει. Το παιδί αποτελεί ένα καθρέφτη για τον ίδιο τον γονιό.

Μέσα σε αυτό το καθρέφτισμά τα πράγματα που θα αναπαραχθούν στις σχέσεις γονιού- παιδιού ή θα μπλοκάρουν και θα πολωθούν ή θα αποτελέσουν μια πρόκληση για παράλληλο προχώρημα και παράλληλο κέρδος όλων των μελών στην οικογένεια. Καθοριστικός σε όλη την διεργασία της βελτίωσης και ανάδειξης του γονεϊκού ρόλου είναι η σχέση και ο τρόπος που επικοινωνεί και συσχετίζεται το ζευγάρι μεταξύ τους.

Η σύγχρονη οικογένεια καλείται να στρέψει, με βαθύτατη τρυφερότητα, το βλέμμα πάνω της , να αναδείξει τις εσωτερικές δυνάμεις της, να κατανοήσει την σύγχρονη πολυπλοκότητα της εποχής μας, να προετοιμασθεί για την αντιμετώπισή των δυσκολιών που υφίσταται. 

Η Βιρτζίνια Σατίρ που δικαιολογημένα θεωρείται η Μητέρα της Οικογενειακής Θεραπείας µε τη διαχρονικότητα που τη διακρίνει, απέδωσε µε διαφορετικό τρόπο τον πυρήνα της οικογενειακής δοµής, νοηµατοδοτώντας και δίνοντας ελπίδα σε όποια αντιξοότητα και αν εµφανιστεί: «Η µορφή της οικογένειας δεν αποτελεί τον βασικό καθοριστικό παράγοντα για ό,τι συµβαίνει σ’αυτήν. Η µορφή παρουσιάζει πολλά προβλήµατα, που πρέπει να αντιµετωπιστούν, τελικά όµως, από τις σχέσεις µεταξύ των µελών καθορίζεται η αρµονική ή όχι συµβίωσή τους, η ωρίµανση του κάθε ενήλικα […] και η εξέλιξη των παιδιών σε υγιή, δηµιουργικά ανθρώπινα πλάσµατα. Γι’ αυτό η αυτοεκτίµηση, η επικοινωνία , ο σεβασμός και οι κανόνες αποτελούν τα κύρια µέσα για την οµαλή λειτουργία της οικογένειας. 

Ευχαριστίες

Στις δύσκολες και πρωτόγνωρες στιγμές που βιώνουμε θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά όλους όσους συνέβαλαν στην εκπόνηση της παρούσας έρευνας. Πιο συγκεκριμένα,

• θα θέλαμε ευχαριστήσουμε τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές για τη συνεργασία και τον χρόνο που αφιέρωσαν για τη συμπλήρωση και προώθηση των ερωτηματολόγιών. 

• Επιπλέον, ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τις Σχολικές Μονάδες του νησιού  της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και τον Διευθυντή της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου κ. Ι. Παπαδομαρκάκη, για τη πολύτιμη βοήθεια του.

• Επίσης, ευχαριστούμε τις διαδικτυακές ομάδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την άμεση ανταπόκριση στο αίτημα  της κοινοποίησης της έρευνας μας στα μέλη τους. 

• Επιπρόσθετα, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλα τα Τοπικά Μέσα  για την παρουσίαση της έρευνας και την ενημέρωση του κοινού για τις δράσεις του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας “Ιπποκράτης”.

• ευχαριστούμε τον κ. Ιερωμνήμων Παναγιώτη για τη διάθεση της φωτογραφίας του για το εξώφυλλο της μελέτης

• και τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Επιστημ. δ/ντη και στο Δ.Σ για την υποστήριξη της όλης προσπάθειας και φυσικα στις συναδέλφισσες  ( Πελαγία και Άννα Μαρία)  για την επιστημονική τους προσήλωση στην υλοποίηση της έρευνας.