Social Media και Ψυχική Υγεία

Γεωργαντή Άννα, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Θετικής ψυχολογίας και συμβουλευτικής, University of Bolton

Κοντέσσα Καλύβα , προπτυχιακή φοιτήτρια ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Αστική Εταιρία Ιπποκράτης/ Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας,

Οι πιο κοινές διαταραχές κατά την εφηβεία είναι οι αγχώδεις διαταραχές , η κατάθλιψη και ο εθισμός στο διαδίκτυο .Οι διαταραχές αυτές συχνά δημιουργούν δύσκολες συνθήκες στην καθημερινή ζωή . Η έλλειψη γνώσης πάνω στο θέμα πρόληψης μπορεί να εντείνει τις δύσκολες συνθήκες ζωής, αυξάνοντας τον κίνδυνο κακής χρήσης του διαδικτύου.

Social media

Με τον όρο αυτόν εννοούμε το σύνολο των διαδικτυακών ιστοσελίδων -πλατφορμών αλληλοεπίδρασης και έκφρασης απόψεων. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 92% των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων είναι ενεργοί στα social mediamedia( με το tik tok σήμερα να έχει την πρώτη θέση). Το 2021 υπολογίζεται πως 4,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη είχαν λογαριασμούς στα social media

ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτών ξόδευε τουλάχιστον δυομιση ώρες ημερησίως στις πλατφόρμες. Οι προβληματικές συμπεριφορές που σχετίζονται με την χρήση των social media, μπορούν να οδηγήσουν σε εθιστική συμπεριφορά , μείωση της αυτοπεποίθησης και διαστρεβλωμένη αποτύπωση του κόσμου.

Ο κόσμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας παράλληλος κόσμος οπού φυσικά μπορεί να προσφέρει πολλά όπως κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, κοινωνική στήριξη, αμεσότητα στην επικοινωνία .Ωστόσο πολύ συχνά αυτή η χρήση προς όφελος μας, μπορεί να μετατραπεί σε μια καταχρηστική συμπεριφορά που δύναται να υπονομεύσει την ψυχική μας ευημερία και να οδηγήσει ακόμα και στην εκδήλωση ψυχικών διαταραχών .

Ο ιδανικός εαυτός

Τα socialsocial media ευνοούν την δημιουργία ενός ιδανικού προφίλ , ενός ιδανικού εαυτού που όμως μπορεί να απέχει κατά πολύ από το πραγματικό εαυτό και τις πτυχές του ή στην χειρότερη μπορεί να είναι και εκ διαμέτρου αντίθετος. Μέσα σε αυτό το κλίμα λοιπόν οι άνθρωποι συχνά καταφεύγουν στο να δημιουργούν το προφίλ που θεωρούν πιο αρεστό ή πιο ελκυστικό.

Έτσι τείνουν να δημιουργούν μια παράλληλη πραγματικότητα , στην οποία παραλείπονται τα μελανά σημεία το εαυτού και προβάλλεται μια ουτοπική εικόνα του ατόμου και της πραγματικότητας .Μέσα σε αυτό λοιπόν το κλίμα αναπτύσσεται η σύγκριση με τους άλλους. Όσο μεγαλύτερη η ευαλωτότητα τόσο μεγαλύτερο το ρίσκο για κοινωνική σύγκριση. Σύμφωνα με την γνωστή θεωρία του FestingerFestinger (1954) για την κοινωνική σύγκριση , οι άνθρωποι τείνουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και ιδιαίτερα εκείνοι που βιώνουν μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Ως συνέπεια αυτού μπορούν να οδηγηθούν σε συμπλέγματα κατωτερότητας και μείωση της αυτοεκτίμησης τους .

Social media και καταθλιπτικά συμπτώματα

Πληθώρα μελετών σήμερα καταγράφει την σοβαρή συσχέτιση της χρήσης των socialsocial mediamedia με την αύξηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων (Cunningham etet alal., 2021).Ωστόσο η σχέση μεταξύ τους δεν είναι εντελώς ξεκάθαρη. Όπως έχει υπογραμμιστεί από ερευνητές οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές και οι κρίσεις πανικού ,ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπείς στην αλόγιστη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό μπορεί να οφείλεται τόσο στη δυνατότητα που παρέχουν τα social media για μια απρόσωπη αλλά άμεση επικοινωνία όσο και στη δημιουργία ενός ιδανικού εαυτού-προσωπείου.

Όπως υπογραμμίζεται από έρευνες άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρές ασθένειες και λαμβάνουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας αναφέρουν πως χρησιμοποιούν συχνά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η διάρκεια της χρήσης ξεπερνάει τις 2 ώρες ημερησίως. Ταυτόχρονα έφηβοι και νεαροί ενήλικες 12 -21 ετών με ψυχωτικά συμπτώματα στο φάσμα της σχιζοφρένειας και διαταραχές διάθεσης αναφέρουν πως η χρήση των social media αποτελεί μια από τις πιο συνηθισμένες τους δραστηριότητες (Birnbaum et al., 2017). Για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους διαταραχές όπου τα ελλείματα στην κοινωνικότητα αποτελούν ένα κοινό σύμπτωμα , η ευκολία για επικοινωνία που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί πράγματι να αποτελεί μια διευκόλυνση για επικοινωνία και αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.

Αυτό άλλωστε προτάθηκε στη μελέτη του Miller (2015) όπου συμμετέχοντες με σχιζοφρένεια ανέφεραν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους βοήθησαν να αλληλοεπιδρούν και να κοινωνικοποιούνται πιο εύκολα .Ειδικά για άτομα που ζουν με εξαιρετικά στιγματιστικές ετικέτες ασθένειας, όπως σοβαρές ψυχικές διαταραχές και συχνά μπορεί να βιώνουν μοναξιά. Η δυνατότητα σύνδεσης με άλλους ανώνυμα μπορεί να προσφέρει μια πρόσκαιρη ανακούφιση. Μάλιστα στη ποιοτική μελέτη του Schrank (2010), φάνηκε ότι, οι συμμετέχοντες με σχιζοφρένεια ανέφεραν πως η ανωνυμία, η ικανότητα συνομιλίας με ανθρώπους με παρόμοιες προκλήσεις υγείας καθώς και τη μείωση των φόβων μέσω μεγαλύτερης πρόσβασης σε πληροφορίες ως σημαντικά κίνητρα για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κυρίως για την αναζήτηση πληροφοριών ψυχικής υγείας.

Ωστόσο πάρα τα οφέλη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως προς την αμεσότητα και την αλληλεπίδραση οι κίνδυνοι είναι πολλοί και συχνά ανεξέλεγκτοι .Οι ερευνητές υπογραμμίζουν πως η συχνή χρήση τους σε συνδυασμό με τον παρατεταμένο χρόνο παραμονής στις πλατφόρμες , μπορούν να συμβάλουν σε αυξημένο κίνδυνο για υπονόμευση της ψυχικής ευημερίας .Για παράδειγμα σε μια μελέτη νεαρών ενηλίκων, διαπιστώθηκε ότι οι αρνητικές συγκρίσεις με άλλους στο Facebook συνέβαλαν στον μηρυκασμό αρνητικών ετικετών ως προς τον εαυτό , μείωση της αυτοεκτίμησης και επακόλουθη αύξηση στα συμπτώματα της κατάθλιψης (Feinstein et al.,2013). Πρόσφατη μελέτη των Franco και Carrier (2020) έδειξε οτι η παρατεταμένη χρήση κοινωνικών μέσων όπως το Facebook σχετίζεται θετικά με προβλήματα ψυχικής υγείας όπως το στρες, το άγχος και η κατάθλιψη και σχετίζεται αρνητικά με τη μακροπρόθεσμη ευημερία.

Η συνεχής αναζήτηση της ανταμοιβής

Ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή εθισμού στο διαδίκτυο όπου τα άτομα επιδεικνύουν καταναγκασμό για υπερβολική χρήση .Τα άτομα που εθίζονται, συχνά ανησυχούν υπερβολικά για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οδηγούνται σε μια ανεξέλεγκτη παρόρμηση για χρήση . Βέβαια τα ίδια τα social media δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τους όρους και τις αρχές του τεχνολογικού marketing που σημαίνει πως είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να ενθαρρύνουν και να ενισχύουν το κίνητρο των χρηστών για περισσότερη χρήση .

Η αναζήτηση της ανταμοιβής πρέπει να επισημανθεί πως αποτελεί ένα φυσιολογικό στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου το οποίο σχετίζεται ιδιαίτερα με τα κίνητρα της συμπεριφοράς. Ωστόσο ο ‘μαγικός’ κόσμος των social media ενισχύοντας την ανταμοιβή και αυξάνοντας την ντοπαμίνη στον εγκέφαλο ελλοχεύει τον κίνδυνο του εθισμού σε αυτό . Είναι χαρακτηριστικό πως ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις . Σε σχετική έρευνα του Hou με τους συνεργάτες του (2019), συσχετίστηκε αρνητικα ο εθισμός με τα μέσα και την ψυχική υγεία, σύμφωνα με το οποίο όσο υψηλότερη βαθμολογία είχε κάποιος στην κλίμακα εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο χειρότερη ψυχική υγεία είχε. Ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συσχετίστηκε επίσης αρνητικά με τις ακαδημαϊκές επιδόσεις καθώς και με την αυτοεκτίμηση. Η γραμμή μεταξύ χρήσης και κατάχρησης είναι λεπτή και όπως αποδεικνύεται ο χρήστης μπορεί να οδηγηθεί σε εθισμό (καταναγκαστική χρήση δηλαδή) ακόμα και σε σύντομο χρονικό διάστημα υπογραμμίζοντας την προσοχή που θα πρέπει να επιδεικνύεται. Συμπερασματικά , οι δραστηριότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής ,είτε προσωπική , κοινωνική είτε επαγγελματική.

Θα πρέπει λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε πως οι ΄φοβερές ζωές ΄που προβάλλονται στα social media ,δεν αποτελούν πάρα μια ιδανική πραγματικότητα επεξεργασμένη από τον ίδιο τον χρήστη .Επίσης πάρα το γεγονός πως προσφέρεται μια δελεαστική δυνατότητα επικοινωνίας με ανθρώπους που άλλοτε γνωρίζουμε και άλλοτε μας είναι παντελώς άγνωστοι , η αληθινή επικοινωνία δεν μπορεί να λαμβάνει χώρα κάτω από τέτοιες συνθήκες . Σίγουρα είναι εξαιρετικά βολικό αλλά θα πρέπει να αναλογιστούμε το κίνητρο μας πίσω από την χρήση.Ίσως εκεί βρίσκονται πολλές απαντήσεις .

Η συνειδητοποιημένη χρήση αναμφίβολα μπορεί να μας παρέχει πολλά οφέλη , η αλόγιστη όμως μπορεί να αποβεί καταστροφική . Τα τελευταία χρόνια, εχει φανεί οτι η πρόληψη και η ενημέρωση των νέων σχετικά με την σωστή χρήση των social media εχει προλάβει και μειώσει αρκετά περιστατικά ψυχικών διαταραχών ιδίως στην εφιβική ηλικία η οποία ειναι και η πιο ευάλωτη περίοδος της ζωης ενός ανθρώπου.

Βιβλιογραφία

Cunningham, S., Hudson, C. C., & Harkness, K. (2021). Social media and depression

Cunningham, S., Hudson, C. C., & Harkness, K. (2021). Social media and depression symptoms: a metasymptoms: a meta--analysis. Research on child and adolescent analysis. Research on child and adolescent psychopathology, 49, 241psychopathology, 49, 241--253.253.

Feinstein, B. A., Hershenberg, R., Bhatia, V., Latack, J. A., Meuwly, N., & Davila, J. (2013).

Feinstein, B. A., Hershenberg, R., Bhatia, V., Latack, J. A., Meuwly, N., & Davila, J. (2013). Negative social comparison on Facebook and depressive symptoms: Negative social comparison on Facebook and depressive symptoms: Rumination as a mechanism.Rumination as a mechanism. Psychology of popular media culturePsychology of popular media culture,, 22(3(3), 161), 161

Franco, J. A., & Carrier, L. M. (2020). Social media use and depression, anxiety, and

Franco, J. A., & Carrier, L. M. (2020). Social media use and depression, anxiety, and stress in Latinos: A correlational study. Human behavior and emerging stress in Latinos: A correlational study. Human behavior and emerging technologies, 2(3), 227technologies, 2(3), 227--241.241.

Miller, B. J., Stewart, A., Schrimsher, J., Peeples, D., & Buckl

Miller, B. J., Stewart, A., Schrimsher, J., Peeples, D., & Buckley, P. F. (2015). How ey, P. F. (2015). How connected are people with schizophrenia? Cell phone, computer, email, and connected are people with schizophrenia? Cell phone, computer, email, and social media use.social media use. Psychiatry researchPsychiatry research,, 225225(3), 458(3), 458--463.463. Mu, W., Zhu, D., Wang, Y., Li, F., Ye, L., Wang, K., & Zhou, M. (2020). ThreeMu, W., Zhu, D., Wang, Y., Li, F., Ye, L., Wang, K., & Zhou, M. (2020). Three--wave wave longitudinal survey on the relationship between neuroticism and depressive longitudinal survey on the relationship between neuroticism and depressive symptoms of firstsymptoms of first--year college students: Addictive use of social media as a year college students: Addictive use of social media as a moderated mediator.moderated mediator. International journal of environmental research and International journal of environmental research and public healthpublic health,, 1717(17), 6074.(17), 6074.

Nasl

Naslund, J. A., Bondre, A., Torous, J., & Aschbrenner, K. A. (2020). Social media and und, J. A., Bondre, A., Torous, J., & Aschbrenner, K. A. (2020). Social media and mental health: benefits, risks, and opportunities for research and mental health: benefits, risks, and opportunities for research and practice.practice. Journal of technology in behavioral scienceJournal of technology in behavioral science,, 55, 245, 245--257.257.

Howes, O. D., McCutcheon, R., Agid, O.,

Howes, O. D., McCutcheon, R., Agid, O., De Bartolomeis, A., Van Beveren, N. J., De Bartolomeis, A., Van Beveren, N. J., Birnbaum, M. L., ... & Correll, C. U. (2017). TreatmentBirnbaum, M. L., ... & Correll, C. U. (2017). Treatment--resistant schizophrenia: resistant schizophrenia: treatment response and resistance in psychosis (TRRIP) working group treatment response and resistance in psychosis (TRRIP) working group consensus guidelines on diagnosis and terminology.consensus guidelines on diagnosis and terminology. American JournaAmerican Journal of l of PsychiatryPsychiatry,, 174174(3), 216(3), 216--229.229.

Hou, Y., Xiong, D., Jiang, T., Song, L., & Wang, Q. (2019). Social media addiction: Its

Hou, Y., Xiong, D., Jiang, T., Song, L., & Wang, Q. (2019). Social media addiction: Its impact, mediation, and intervention.impact, mediation, and intervention. Cyberpsychology: Journal of psychosocial research on cyberspace, 13(1).